Eigenlijk schaam ik me een beetje. Maar aan de andere kant, ik kan er ook niets aan doen. Waar wij bij de geschiedenislessen behoorlijk wat lesstof krijgen over de Vietnamoorlog (het was zelfs mijn examenonderwerp), horen wij helemaal niets over wat er in diezelfde periode in buurland Cambodja heeft afgespeeld. Pas toen ik daadwerkelijk in het land was werd ik met m’n neus op de feiten gedrukt. Nog dagelijks voelen de inwoners de gevolgen van hun afschuwelijke geschiedenis. Een geschiedenis die wij westerlingen amper kennen.
Ik wil je wel even waarschuwen: deze blogpost bevat behoorlijk heftige informatie en beelden. Dus als je hier even geen behoefte aan hebt, is het beter om niet verder te lezen.
HET VERHAAL
We gaan terug naar het jaar 1975. Nog maar veertig jaar geleden dus. Dat is het jaar waarin de zogenoemde Rode Khmer, onder leiding van Pol Pot, aan de macht kwam in Cambodja. Gedurende drie jaar, acht maanden en twintig dagen hebben zij het leven van miljoenen landgenoten op de meest afschuwelijke manieren verwoest of er zelfs een vreselijk einde aan gemaakt. In totaal hebben bijna 2 miljoen mensen het leven gelaten: ze zijn vermoord of redden het simpelweg niet door uithongering. En dat op een totaal aantal van slechts 7 miljoen inwoners.
Waarom, denk je nu waarschijnlijk? Pol Pot wilde van Cambodja een natie maken dat volledig gericht was op het boerenleven op het platteland. Geen steden, geen hoog opgeleide mensen. De Rode Khmer wilde steeds meer van het land innemen om zo de volledige macht te krijgen: zo werden de nog aanwezige inwoners van Phnom Penh in april 1975 gedwongen om naar het platteland te verhuizen, zonder ook maar enige bezittingen van waarde mee te mogen nemen. Veel mensen hadden minder ‘geluk’: veel ambtenaren en militairen werden gevangen genomen of zelfs gelijk geëxecuteerd. Ook andere steden waren de klos, net zo lang tot iedereen verplicht de binnenlanden ingetrokken was.
Wie eenmaal op het platteland terecht was gekomen, moesten zeven dagen per week 12 tot 14 uur per dag werken. De mensen leefden zeer primitief, met weinig eten en drinken en zonder eigen bezittingen. Dacht je dat veilig was als je werkte? Helaas niet. Veel hogeropgeleide mensen, denk aan leerkrachten, artsen en monniken, of zelfs als je maar een bril droeg, werden alsnog geëxecuteerd of zwaar mishandeld. Vaak zonder enige aanleiding en nog vaker voor het bekennen van een vergrijp dat ze niet hadden gepleegd. Je werd zo vreselijk gemarteld tot je geen andere optie meer zag dan bekennen.
En zo ging het bijna vier jaar. Andere landen knepen hun ogen dicht of waren te erg gefocust op de situatie in Vietnam. Gedurende die periode waren er wel enkele afgevaardigden uit Zweden een paar dagen op bezoek in Cambodja, maar Pol Pot wist de situatie zo te verbloemen en te verdraaien, dat ze weer terugkeerden zonder ook maar iets van de échte situatie gezien te hebben. En dus zonder er iets aan te doen. Uiteindelijk waren het de Vietnamezen die ervoor zorgden dat het geweld in 1979 stopte, maar vandaag de dag is het proces tegen de leiders van de Rode Khmer nog steeds gaande. Pol Pot zelf is inmiddels overleden.
Bekijk ook deze video om meer te weten te komen over de geschiedenis van Cambodja:
DE BEZIENSWAARDIGHEDEN/OVERBLIJFSELEN
Ik vind het nog steeds ongelooflijk: in nog geen vier jaar tijd is bijna 30% van de bevolking gewoon uitgeroeid. Loop je nu rond in Cambodja, dan valt het je meteen op dat er heel weinig oude mensen zijn. Tegelijkertijd zijn er zoveel overblijfselen te zien, zoveel herinneringen voelbaar. Bezoek je Cambodja, dan zijn er een aantal plekken die je simpelweg niet mag missen. Niet omdat het een leuke bezienswaardigheid is, maar omdat het zo’n gigantisch groot onderdeel van de cultuur is. Het is de enige manier om de geschiedenis en de hedendaagse situatie ook maar enigszins te begrijpen. En eigenlijk ben je dat gewoon aan de bevolking verschuldigd.
1. TUOL SLENG MUSEUM
Midden in het centrum van Phnom Penh vind je Tuol Svay Prey, een middelbare school. Althans, dat was het tot 1975. Daarna werd het complex door de Rode Khmer ingenomen en gebruikt als gevangenis. De bajes, beter bekend als S-21 (Security Prison 21), werd uiteindelijk de plek waar de meeste gevangenen zijn gemarteld en vermoord. In totaal hebben hier 17.000 mensen gevangen gezeten.
Vandaag de dag is het een museum. Je kunt als bezoeker alle gebouwen bezoeken en vrij rondlopen op het complex. Dit was de eerste plek die ik bezocht om meer te weten over de Rode Khmer. Geloof mij, na je bezoekje hier ben je ontdaan, voel je je vreselijk en ben je vooral heel verdrietig. Je ziet namelijk alles, zelfs de dingen die je eigenlijk niet wilt zien: van iedere gevangene is een foto gemaakt (soms zelfs voor en na marteling). Je ziet de attributen die ze gebruikten om gevangenen te martelen, je ziet de piepkleine cellen, je ziet de bloedvlekken en je leest de meest vreselijke verhalen. Als je wilt kun je (tegen betaling) met een gids mee die je nóg meer kan vertellen. Als je eenmaal het laatste gebouw hebt bezocht, heb je het gevoel dat je de gebeurtenissen letterlijk voor je ziet afspelen. Toen de gevangenis werd bevrijd waren er nog maar zeven gevangenen ‘over’: twee hiervan zijn nog steeds levend en zijn (bijna) dagelijks aanwezig om hun ervaringen te vertellen.
Entree: 2 dollar (op vertoon van je studentenkaart is de toegang gratis)
2. KILLING FIELDS
Ongeveer 15 kilometer buiten Phnom Penh vind je Choeung Ek, beter bekend als de ‘Killing Fields’. Hier werden de gevangen vanuit S-21 naartoe gebracht. Duizenden mensen – mannen, vrouwen, kinderen en zelfs baby’s – kwamen hier aan hun einde. Ze werden letterlijk uitgeroeid. Op deze plek vind je meerdere massagraven: als het heel hard regent worden er af en toe nog ledematen zichtbaar. Om het uitmoorden zo goedkoop mogelijk te houden werden er zo min mogelijk kogels gebruikt. Baby’s werden aan hun voeten vastgehouden om vervolgens met hun hoofd tegen een boom geslagen te worden, net zo lang tot ze niet meer huilden, niet meer ademden. En dat is nog maar de top van de ijsberg die hier plaats heeft gevonden. Inmiddels zijn de overblijfselen van ruim 9.000 mensen gevonden, velen geblinddoekt en vast gebonden. In totaal zijn er ruim 300 van deze massagraven gevonden in Cambodja. Driehonderd.
Als je deze plek bezoekt, dan raad ik je ten zeerste aan om een audiotour te doen (deze zit bij de entree inbegrepen). Deze is er ook in het Nederlands, en brengt je stap voor stap langs alle noemenswaardigheden op het terrein. Je hoort de details van wat er heeft plaatsgevonden, je hoort verhalen van gevangenen én van de bewakers. Het maakt het zoveel makkelijker om de plek te begrijpen. Aan het eind van de tour kom je bij de Memorial Stupa. Op het eerste oog een ‘normaal’ gedenkmonument, maar als je dichterbij komt zie je achter het glas duizenden schedels. Opgestapeld, tot zeventien etages hoog.
Entree: 6 dollar
3. THE KILLING CAVES
Als je niet heel lang de tijd hebt om Cambodja te bezoeken, dan sla je de omgeving van Battambang waarschijnlijk over (niet doen: dit stadje is zó leuk, maar daarover later meer). Ben je wel van plan hierheen te gaan, zorg dan dat Phnom Sampeau op je to do lijst komt te staan. Hoe hoger je de berg op gaat, hoe mooier het uitzicht wordt. Onderweg kom je prachtige beelden, kunstwerken en tempels tegen. En halverwege vind je de zogenoemde ‘Killing Caves’. Zoals de naam al doet vermoeden, hebben ook hier veel mensen de dood gevonden.
Kom je er vandaag de dag, dan kun je met een trap naar beneden lopen. Veertig jaar geleden was dit een grot die maar op een manier te betreden was: van bovenaf. Gevangenen werden hier door Rode Khmer naar beneden gegooid, meters diep. Had je ‘geluk’, dan was je op slag dood. Had je dat niet, dan raakte je gewond en moest je wachten tot de dood je alsnog kwam halen. Eten en drinken kreeg je niet. Nu kun je de grot ‘gewoon’ binnengaan en zie je het gat van onderaf. Het meest indrukwekkend zijn de losse tanden die op een muurtje liggen en de vitrine vol gevonden schedels.
Entree: gratis
Ik zal niet liegen: al deze plekken zijn misselijkmakend en maken je verdrietig, maar ze zijn tegelijkertijd zó belangrijk om te bezoeken. Cambodja kent nog veel meer overblijfselen die de moeite waard zijn om te bezoeken, maar bovenstaande bezienswaardigheden zijn wel echt de musts omdat ze je de meeste informatie over de geschiedenis geven. Mensen die hun eigen landgenoten martelen en vermoorden; het is afschuwelijk en gewoonweg onbegrijpelijk, maar het gebeurt helaas ook nog steeds elke dag. Ongelooflijk dat we hier zo weinig van weten in Nederland.
Was jij hiervoor al op de hoogte van de geschiedenis van Cambodja?
